ARTVİN - YUSUFELİ

Tarih, Coğrafi Yapı, Nüfus, İdari Yapı

İlçenin ilk kuruluşu Erzurum sancağına bağlı 1879 yılında “Kiskim” (Alanbaşı Köyü) adı ile gerçekleştirilmiş, İlçe merkezi bir süre sonra Öğdem’e nakledilmiş, 1894 yılında da Ersis’e (bugünkü Kılıçkaya Beldesi) alınmıştır. İlçe merkezi 26 Haziran 1926 tarih ve 877 sayılı Kanunla tekrar Öğdem’e nakledilerek Artvin’e bağlanmıştır.1933 yılında Artvin’in ilçe olmasıyla Yusufeli İlçesi tekrar Erzurum’a bağlanmıştır.1936 yılında Merkezi Artvin olmak üzere kurulan o günkü adı ile Çoruh Vilayetine bağlanmış daha sonra 16 Şubat 1950 tarih ve 3531 sayılı Kanunla bugünkü yerine nakledilerek Yusufeli İlçe Merkezi haline getirilmiştir. İlçe, bugünkü adını 1912 yılında Dâhiliye Vekâletinin emri gereğince “Kiskim ve Keskin” isimleri karıştırıldığından Veliaht Yusuf İzzettin Efendinin ismine izafeten almıştır.

İlçe topoğrafik yapı itibari ile çok engebeli ve yerleşim yerleri dağınık bir yapıya sahiptir. Yerleşim merkezleri genelde Çoruh nehri ile kolları boyunca uzanmıştır. İlçe merkezi Çoruh nehri ile Barhal çayının birleştiği vadide kurulmuştur. İl merkezine uzaklığı 100 km, rakım 560 m, yüzölçümü 2.327 km2 ‘dir. İlçe yüzölçümü itibariyle İlin % 31,3’ünü oluşturmaktadır.

İklim, Çoruh nehrine yakın kısımlarda; yazlar sıcak ve kurak, kışları ise ılık ve yağışlı geçer. Vadi boyunca Karadeniz yağışlı ikliminden, Doğu Anadolunun karasal iklimi arasında geçiş iklim özelliğini gösterir. Bu iklim yapısı ilçemize diğer çevre il ve ilçelerden farklı ürün çeşitleri (zeytin, incir, nar, çeltik. vs.) yetiştirmeyi sağlamıştır.

İlçenin doğusunda Erzurum İli Olur ve Oltu İlçeleri, güneyinde yine aynı İlin Uzundere ve İspir İlçeleri, batısında, Rize İlinin Ardeşen İlçesi, kuzeyinde ise Artvin İli Arhavi, Borçka, Murgul ve Rize İli Fındıklı İlçesi yer alır.

İlçede karasal iklim hüküm sürer. İlçenin en büyük akarsuyu Çoruh Nehri’dir. Bunu Barhal ve Tortum Çayları takip eder. Çoruh Vadisinin uzunluğu Yusufeli sınırlarında 100 km.’dir. Bölge arazisi Altıparmak sıradağlarından, kuzeyden batıya uzanmış şekliyle belirginleşir. Ayrıca Gâvur Dağları’nın silsilesi, Aradağ’ı ve Karadağ’ı meydana getirmektedir. Yüksekliği 3428 metre olan Mersis kayalığı, 3515 metre yüksekliğindeki Demirdağ ile 3537 metre yüksekliğindeki Güngörmez dağı ilçenin başlıca yüksek rakımlı dağlarıdır.

İlçe alanında verimli ve verimsiz olmak üzere toplam 224.771 hektarlık bölüm ormanlarla kaplıdır. Ağaç türü olarak Çam, Ladin, Köknar, Karaağaç, Meşe ve Yabanı Kavak cinsleri mevcuttur.

Yusufeli, Artvin genelinde, dışa en çok göç veren ilçe konumundadır. İlçe nüfusu sürekli bir azalış trendi içindedir. İlçenin nüfusu 1990 yılında 37.060 iken, 2000 yılında 29.133’e ve 2008 yılında da 22.220’ye gerilemiştir.

61 Köy ve 1 Beldeden oluşan İlçenin Merkez Nüfusu 6.106, köy nüfusu ise 16.114’tür. İlçeye bağlı belde belediyesi olan Kılıçkaya’nın nüfusu ise 1.027’dir.

Yusufeli İlçesinde Merkez Mahallesi, Evren, Hasanağa, Kazım Karabekir, Erdemler Mahallesi ile, 1 Belde, 61 köy, 500’e yakın Mezra vb. yerleşim yeri mevcuttur.

İlçede konut sıkıntısı çekilmemekle birlikte, İlçenin Baraj Gölü içerisinde kalacak olması dolayısıyla konut sektöründe önemli oranda bir gerileme görülmüştür.

Eğitim ve Öğretim, Kültürel Yapı

İlçe genelinde, 2008-2009 Eğitim ve Öğretim yılında 1 adet anaokulu, 2’si yatılı ilköğretim bölge okulu, 19’u birleştirilmiş sınıflı ilköğretim okulu olmak üzere toplam 33 adet ilköğretim okulu ve 3 adet lisede toplam 3.426 öğrenci eğitim ve öğretim görmüştür.

Yusufeli, köy ve yayla şenliklerinin en yaygın olduğu ilçedir. Mayıs ayında başlayıp temmuz ayına kadar süren köy ve yayla şenlikleri, karakucak ve boğa güreşleri, çeşitli kültürel ve sanatsal etkinlikleri ile yoğun ilgi görmektedir.

Yusufeli İlçesi tarihi ve turistik değerler itibariyle büyük potansiyele sahiptir. Bu eserler;

a. Dört Kilise( Ortha Ecclesia) Manastırı

Manastır Yusufeli ilçesinin Tekkale köyüne yaklaşık 7 km uzaklıkta , 1350 m yüksekliğindeki bir tepenin üzerindedir. Kilise yemekhane, seminer odası, mezar şapeli ve çevredeki tek nefli üç şapelden oluşmaktadır.  Dört kilise manastırının  ismi ilk kez 9. yüzyılda yazılan bir elyazmasında geçer. Kilise 961-965 yılları arasında yapılmıştır.  Manastıra ait tek nefli şapeldeki in situ Gürcüce kitabede 974 tarihi okunur. Manastır kilisenin ikinci yapım dönemi, yenileme ve değişiklikler 978-1001 tarihleri arasına rastlar.

b. Barhal (Parhali) Manastırı:

Manastır Yusufeli ilçesinin Altıparmak köyündedir. Manastırdan günümüze kilise ile güneydeki tepelerde bulunan iki şapel ulaşmıştır. Yapının kuzey cephesinin pencerelerle dışa açılması kabartma motiflerle bezenmiş olması ve üç giriş açıklığından birinin bu cephede yer alması bazı araştırmacıları elyazmalarının kopya edildiği skiriptorium, yemekhane baş rahibin evi. Keşiş odaları ve manastıra ait mekanların kilisenin kuzeyinde olduğunu düşünmelerine neden olmuştur.  Barhal Manastırında yazılan Parhal İncilinde 973 tarihi okunur. Bir başka elyazmasında da Kral David Magisgtros adına rastlanır. Bu iki veri manastırın oldukça kesin tarihlenmesin yardım eder. 973 yılında, manastırda elyazması yazıldığına göre buradaki yapım işlemlerinin tamamlanmış olması gerekir.  Vaftizci Yahyaya adanan kilise H. 1088 tarihli Sultan Mustafa imzalı fermanla, Hacı Şerif Efendi tarafından camiye çevrilmiştir. Halen cami olarak kullanılmaktadır.

c. İşhan Manastırı:

Manastır İlçemizin İşhan köyünde bulunmaktadır. Günümüze kilise ile birlikte kilisenin güneybatısındaki Meryem Şapeli ulaşmıştır. 3. Nerses( 641-661) doğum yeri olan İşhanda tetrakonochos planlı bir klise yaptırır. 9. yüzyılın başında Rahip Saba  Nersesin terk edilen kilisesinin yerine Kral Adarnesenin (öl. 830)desteği ve yardımı ile bir manastır kurar ve ilk rahibi olur  1032 yılında yenileme ve onarım işlerinin bittiğini yazan kitabe manastır kilisesinin güney cephesindeki Gürcüce üç kitaben biridir. İşhan Manastırı Çoruh havzasında ortaçağda etken olan beş piskoposluk makamı içinde idari yönden en önde gelir. Yazılı kaynaklara göre bu işlevini 15. yüzyıla kadar sürdürür.

d. Esbeki Manastırı:

Darıca köyünün Havuzlu mahallesinde bulunmaktadır. Manastırdan günümüze bir kilise, beş şapel ve manastırla bağlantılı olduğu düşünülen bir kale kalmıştır.

e. Camiler ve Kaleler

Kılıçkaya beldesinde 1921, Öğdem Köyünde 19. yüzyılda inşa edilen Esendal köyünde 1818, Yaylalar köyünde 1891, Bakırtepe köyünde 1896 yıllarında inşa edilmiş camiler vardır. Yine ne zaman inşa edildiği tespit edilemeyen içindeki ahşap doğramaların işçilğiyle ünlü olan Demirkent köyü camisi vardır. Aynı şekilde Kılıçkaya, Öğdem, Esendal Köprügören, Tekkale, Çevreli köylerinde ne zaman inşa edildikleri bilinmeyen kaleler mevcuttur. Kalelerin büyük bir kısmı günümüze kadar iyi korunamamıştır.

2.Doğa ve spor:

Özellikle Barhal vadisi ve Kaçkar Dağlarının eteği fauna ve flora açısından dünyanın en zengin bölgelerinden biridir. Bu vadide ve dağların eteğinde yüzlerce farklı  kelebek, kuş ve yırtıcı hayvan yaşamakta ve bin bir çeşit çiçek yetişmektedir. Yurt içinden ve yurt dışından gelen binlerce turist bu doğal havayı teneffüs etmek ve çevreyi keşfetmek için doğa turları yapmaktadırlar. İlçemizin kuzeyindeki Kaçkar ve Altıparmak dağlarında 50’ye yakın krater gölü bulunmaktadır. Bu göller bozulmamış doğasıyla ve tabii güzellikleriyle  görülmeye değer yerlerdir.

a.Rafting:

İlçenin Çoruh nehrinin kenarında kurulmuş olması nedeniyle, özellikle Haziran- Eylül ayları arasında Çoruh nehrinde rafting yapılması nedeniyle iyi bir potansiyele sahiptir. Dünyanın rafting yapılabilen en elverişli 3. ve Türkiye’nin de en elverişli ve uzun parkuruna sahip olan Çoruh nehrinde her sene binlerce yerli ve yabancı turist rafting yapmaktadır. 1996 yılında Dünya Akarsular Şampiyonası düzenlemiş aynı zamanda her sene Dağcılık ve Rafting Federasyonu tarafından Türkiye şampiyonası düzenlenmektedir. İlçemizde bir tane Rafting ve Dağcılık Spor Kulubü bulunmakta ve yaklaşık 100’e yakın lisanslı sporcu bu sporu yapmaktadır.

b.Treking:

Dağ ve doğa yürüyüşü olarak adlandırılan bu spor dalı için her sene binlerce insan ilçemizi ziyaret etmektedir. Özellikle Barhal vadisi ve Yaylalar köyünden kaçkarlara doğru olan bölümde bu spor yaz mevsiminde yoğun olarak yapılmaktadır. Aynı zamanda her sene 30 Ağustosta Kaçkar Dağlarının zirvesine zafer tırmanışı ve yürüyüşü yapılmaktadır. Kaçkar ve Altıparmak Dağlarının zirvelerindeki buzul gölleri gelen insanları güzellikleriyle dehşete düşürmektedir.

c.Boğa Güreşleri:

İlçe için önemli bir figür olan boğa güreşleri ile ilgili her yıl 10’dan fazla küçük ve büyük organizasyon yapılmaktadır. Geçmişten gelen yaşayış tarzında; tarımsal alanların dağlık mevkilerde bulunması ve bu alanların işlenmesinde büyükbaş hayvanlardan (öküzler) yararlanılması nedeniyle bu büyükbaş hayvanların bölge insanı için önemi büyüktür. Tarlalarda kullanılan bu boğaların başlangıçta kendi aralarında yaptıkları güreşler yöre insanına ilham kaynağı olmuş ve zamanla günümüzde düzenlenen boğa güreşleri etkinliklerine gelinmiştir.

Boğa güreşleri, boğaların boyun kalınlıklarına ve kilolarına göre yapılmaktadır. Bu şekilde yapılan güreşler sonunda en ağır olan ve yarışmayı kazanan boğa baş boğa (pehlivan) seçilmekte ve sahibine ödül verilmektedir. İlçedeki en önemli boğa güreşleri, Yusufeli ilçe merkezinde, Kılıçkaya beldesinin Aros yaylasında  ve Bıçakçılar köyünün Salikvan yaylasında yapılmaktadır.

3. Kültür Turizmi:

Yusufeli kültür anlamında Karadeniz ve Doğu Anadolu kültürünün karışımını sergileyen bir özellik taşımaktadır.  Özellikle coğrafı yapısının dağlık olması insanları, iç taraflarla olan bağlantıların çok zor olması insanları daha sıcak ve cömert yapmıştır. Güreş eğitim merkezine sahip olan Yusufeli İlçe merkezi ve köylerde her sene karakucak güreşleri ve festivaller düzenlenmektedir. İlçe merkezinde 2008 yılında yapılan karakucak güreşlerine yurt içi ve yurt dışından yaklaşık 200 sporcu katılmıştır. Bir çok köyde insanların yaşam şekilleri ve giyiniş tarzları farklılık arz etmektedir. Demirkent köyünde eskiden beri soğuk hava depoları olarak kullanılan mahzenler görülmeye değerdir.

Sağlık Hizmetleri

İlçede, 50 yatak kapasiteli 1 adet devlet hastanesi, 6 sağlık ocağı ve 5 sağlık evinde sağlık hizmetleri sunulmaktadır. Mevcut sağlık kurumlarında 3’ü uzman 14’üi pratisyen olmak üzere 17 hekim, 93 yardımcı sağlık personeli görev yapmaktadır.

Ekonomik Yapı

İlçenin arazisinin son derece engebeli olmasına rağmen en önemli ekonomik faaliyet kolu tarım sektörüdür. İlçede aile işletmeciliği şeklindeki tarımsal üretim diğer ilçelerde olduğu gibi Yusufeli ilçesinde de yapılmaktadır Çoruh nehri ve kollarının oluşturduğu vadi boyunca küçük arazilerde yapılan aile işletmeciliği şeklindeki sebze yetiştiriciliğinden, 1994 yılından sonra uygulamaya alınan projelerle ticari amaçlı yetiştiriciliğe geçilmiştir.İlçenin tarımsal üretim alanlarının; 9.548 dekarı tarla ürünleri, 25.207 dekarı bahçe ürünleri, 12.544 dekarı sebze ürünleri ve 40 dekarı da örtü altı yetiştiriciliği için kullanılmaktadır. İlçede üretilen başlıca ürünler; ceviz, üzüm, elma, zeytin, çeltik, domates, hıyar, biberdir.

İlçede arıcılık tarımsal faaliyetler içinde son yıllarda büyük önem kazanmaktır. Türkiye genelinde arıcılığa elverişli bölgelerin başında gelen Doğu Karadeniz bölgesinin zengin orman içi tabii çayırları ile Kaçkar dağlarının zengin florasına sahip İlçeye bağlı Barhal çayı vadisi, Arcivan deresi vadisi, Narlık deresi vadisi ve Ormandibi köyünden başlayarak Yamaçüstü köyüne kadar olan dağlık bölgede ve orman içi alanlarda arıcılık giderek yaygınlaşmaktadır. Arıcılığın geliştirilmesi için ilgili kurum ve kuruluşların yönlendirme ve destekleme çalışmaları yoğun olarak yürütülmektedir.

İlçe ekonomisinde önemli bir yeri bulunan hayvancılık sektörü genellikle küçük aile işletmeciliği şeklinde uygulanmaktadır. İlçedeki hayvan varlığı içinde 12.563 adet büyükbaş ve 7.592 adet küçükbaş hayvan bulunmaktadır. Hayvan ırkları genelde yerli ırktır.

İlçe nüfusunun bir bölümü geçimini “gurbetçilik” olarak adlandırılan ilçe dışında istihdamla  gerçekleştirilen (gürbetçilik) sağlamaktadır. Genellikle inşaat alanında işçi ve diğer hizmet işçiliği alanlarında çalışan nüfusun bu bölümü, yılın belirli bir bölümünde (iş sezonunda) ilçe dışında çalışarak sağladığı gelirle geçimini sağlamaktadır.