Çorum - Giyim

1-Giyim-Kuşam-Süslenme

A-Kadın Kıyafetleri

Çorum halkının giysileri gündelik, konukluk tabir edilen (yabanlık) diye iki ayrı gruba ayrılır.

Genel olarak eski kadın giyimi biçimine üçetek denir.

- Üste Giyilenler

Üçetek :Buna zıbın’da derler. Ayak üzerine kadar uzanan tam boy elbisedir.Arka tek parça ön iki parça olduğu için üçetek denir. Yakası V ve U şeklindedir İki ucu göğüslerin altında birleşir. Kollar uzun derin yırtmaçlıdır. Yaka, etek, kol kenarları sim şerit, sim işlemelerle süslenir. Genelde kutnu kumaşlardan yapılır.Bu kumaşlarında kemha, taş, bıçak, tefarik ve mecidiye gibi çeşitleri vardır.

Şalvar : Belden ayak bileklerine kadar geniş pantolon tipidir. Belde ve ayak bileklerinde bezekler vardır. Bezek yerlerinden geçirilen kaytan iplerle sıkıca bağlanır. Paçalarda kaytanla pezek yerinden bağlanıp bolluk aşağı doğru sarkıtılır. Kutnu kumaşlardan yapıldığı gibi her çeşit yün kumaştan ve donluk dediğimiz ipekli kumaştan yapılır.

Salta : Üçetek entarinin üzerine giyilen yörede kazaki, libade, erkane, fermene gibi adlar alır. Genellikle mor, bordo renkli kadife veya çuhadan yapılır. Boyu belin altına gelecek şekilde önü açık olan saltanın yakası üç parmak genişliğinde dik yakalı ve uzun kolludur. Kol altında üçgen “kuş” parça vardır. Yaka, arka, önler omuz ve kol üzerleri simli klaptan ile blonya iğnesi tarzında stilize çiçek motifleri ile işlenmiştir. Yine yakanın kenarı, kol ağzı ve etek uçlarını yanyana dört sıra halinde simli kaytanla süsleme yapılır.

Bohça Kuşağı : Üçeteğin üstünden bel kısmına bağlanır. Pamuklu ve yün dokumadan yapılır. İki cm. eninde muhtelif renkte çizgileri olup gayet ince ve zarif çiçeklerle süslüdür. Buna şal kuşak denir.Diğer bir çeşidi dalabülüz (Trablus) ipekli olup inceli kalınlı mor, turuncu, yeşil, sarı, kırmızı, siyah beyaz çizgili kare şeklinde ucunda uzun saçakları bulunan dokumadır. Üçgen katlandıktan sonra uzun tarafı arkaya gelecek şekilde uçlardaki bağlarla bele bağlanır.

- İçe Giyilenler

İç Donu (Paça) : Bir nevi kilot olup, şalvar altına giyilir. Halk arasında mandik.tumman, don veya çakşır denir.

İçlik : İç gömlek üzerine giyilir. Donluk veya bezden yapılır. İçine pamuk konursa pamuklu içlik olur.

Sıktırma : Bir çeşit yelek delmedir. Şimdiki korsa görevi görür. İçlik

altına gömleği üstüne sıktırılıp kopçalarına takılır.

Gömlek : Yakalı, yakasız iki çeşit olduğu gibi süs bakımından da güzel oyalı, kirpik oyalı, sıçan dişi oyalı olmak üzere üç çeşidi vardır. Önünde uzunca bir yırtmacı vardır. Yırtmaç ve yaka kenarına 2 cm. eninde beyaz ipekli kumaş geçirilir. Ön kısım 4-5 adet düğme ile kapatılır.

-Başa Giyilenler

Canfes : Al, mor ve şarabı renklerde olup küçük ve dar festir. Püsküllüdür,püsküller genelde siyah olmakla birlikte renklileri de olmaktadır. Püsküller mikyas gamze olarak adlandırılmaktadır. Sayısına göre 5,6,7,8 ve daha çok gamzeli diye tanımlanmaktadır. Canfes üç parmak eninde ve makara şeklinde yapılır. Tepesi incilerle süslenir. Tepenin ortasında büyük bir mahmudiye altını vardır. Kenar kısımlarına ise üst üste sık sık yirmilik altınlar dikilir. Bu altınlara tepelik altını da denir. Fesin etrafına çeki bağlanır. Çeki üçgen katlanır. İnce kumaştan ve elbisenin rengindedir. Saçak şeklindeki siyah ipek püsküller fesin arkasından bele kadar uzanır. Püskülün fese tutturulan ucu sarı tel ile iki sıra halinde süslenir.

Yazma : Canfes üzerine bağlanır. Güllü ve çiçekli basmadır. Pamuk dokumadan yapılmıştır. Genelde beyaz ve siyah renklidir. Fesin önü açık kalacak şekilde saçları ise örtecek biçimde kullanılır. Düz örtülerek kullanıldığı gibi üçgen katlandıktan sonra yaşmak yapılarak ta kullanılmaktadır. Fesin üzerine örtülen örtüler elbiseye göre değişir. İpek kıvrak, oyalı krep, çember denilen örtü yaşlılar tarafından kullanılır.

-Ayağa Giyilenler

Çorap : Yünden, iplikten (tire), tiftikten (filik) örülen çoraplar giyilir. Beyaz, siyah, kahverengi (ceviz kabuğu ile boyanır. Kurşunî renklerde olur. Beyaz olanlar kendinden nakışlı olduğu gibi düz örgüde olur. Renkli ipliklerle örülen çoraplar aynı bir güzellik taşımaktadır. Bu nakışlar civan kaşı, tavşan izi, süt yüzü, melek hanım camdan sallandı, kaseli masalı, çevre örneği gibi isimler alır.

Ayakkabı : Çorabın üzerine mes ve edik adı verilen ayakkabılar giyilir. Derileri (sahtiyan tamamen Çorumda imal edilen mesler sarı, kırmızı ve siyah renkli olup uzun boğazlı, kısa boğazlı, kopça ile yandan sarhatlı, mes üzerine bağlamalı olarak dört çeşit mes giyilir.

- Aksesuarlar

İç Anadolu’da süs eşyası altın ve gümüş kullanılmıştır. İlimizde altın ağırlıktadır. Tepe altını.alın altını gibi.

Saka: Bir bez bant üzerine dikilen altınlar çene altından geçirilerek fesin iki yanına tutturulur.

Gerdaniye: İpek kaytan ve ya kırmızı kurdelayla altınlar aralıklarla dizilir,boyuna gerdanlık yerine takılır

Gırtlak Altını: Hilal şeklinde kesilmiş muşamba üzerine ipek bezle kaplanır.Mahmudiye altınları ile süslenir.

Göbek Destesi (alıç Altını) : Altın zincir veya kırmızı kurdeleye büyük altın orta olmak üzere kenarlara küçük altınlar aralıklı dizilir. İçiçe iki sıra yapılır. İçteki küçük yarım ay şeklinde diğeri de ondan biraz büyük yapılıp ikisi birleştirilerek iki ucuna kancalı olup şal kuşağının iki yanından tutturulur.

Saç Altını : Zincir veya kaytanla saç örgüleri uçlarına takılıp yürüdükçe ahenkli ses çıkartır.

Zülfiye : Küçük küçük borular şeklindedir. Gümüş zincire aralarına boncuklar süslenerek saçın iki yanına ve tek tarafına takılarak kullanılır.

Pazvat : Sekiz on santimetre uzunluğunda iki santimetre genişliğinde boru şeklinde gümüş süstür. İçi boş olan pazvatın bir ucu kapalı bir ucu kapaklıdır. Kapak açılarak muska konur. Altında halkalar vardır.(altın takmak için) iki ucundaki zincirle boğaza takılarak kullanılır.

Kol Topları : Gümüşten yastı ve top (leblebi kırığı şeklinde) dört ve beş sıradan yapılır. Geniş tabakaya tutturularak klips şeklinde takılır. Diğer adı ığıldır, telkarı, paftalı, savatlı, bilezikler takılır.

Gümüş Kemer : Altınla karışık işlenir. Ön ortasına gelen tokalar kadınlarımızın medeni durumunu gösterir.Bu kemerler bindallı ve fistanların üzerine takılır.

B-Erkek Kıyafetleri

Erkek kıyafetleri genellikle yün ve ya yün pamuk karışımı düz ve desenli kumaşlardan yapılır.Maddi durumu iyi olan aileler çuha ya da luvi adı verilen kumaşlardan dikilen kıyafetler giyerler. Kıyafetler sosyal konum ve grupları arsında farklılık gösterir.

Gömlek : Beden içine iç çamaşır olarak göynek giyilir. Yörede göynek diye tabir edilir. Evlerde tezgahlarda dokunan ipek karışımı kıvratma, harir veya kenefi adı verilen yerli dokumalardan yapılır.”O” yakalı önü göğse kadar açık kolları uzundur.

İşlik : Göynek üzerine giyilen işlik iki parmak genişliğinde dik yakalı önü bele kadar patlıdır. Düğmelerle kapatılır.İşlik çitari donluk denilen çizgili kumaştan yapılır. Kolları uzun kol ağzı manşetli ve tek düğme ile kapatılır. Sol omuzdan düğmeli olan işlikteki pat süsü olarak verilir.

Zıvga : Alta giyilen şalvar, zıvga / çakşır diye adlandırılır. Mavi çuha yada luvi denilen kumaştan yapılır. Beli uçkurlu paçası dar arkası körüklü olan şalvar (arkası körüklü tabir edilen yığmalı ve çok körüklü olanına zıvga denir. Yanlarda birer ilik cep bulunur. Paça ağzına yanlara ve cep ağzına 2 parmak eninde siyah renkli ipek kaytan geçirilerek süslenir. Göynek ve işlik şalvarın içine sokulduktan sonra uçkur bele sıkıca bağlanır.

Delme (Yelek) : İşliğin üzerine giyilir, kolsuz boyu bele kadar uzundur mavi veya kırmızı renk çuhadan dikilir. Önü üst üste gelerek üzerine dikilen simli klaptan bağlarla bağlanarak kruveze kapatılır.

Cepken / Ceket (Libade) : Yelek üzerine libade adı verilen cepken giyilir. Mavi ve kırmızı çuhadan yapılan cepkenin içi kırmızı veya bordo renkli kadife ile astarlanır. 3 parmak genişliğinde dik yakalı olan cepkenin boyu bele kadar uzundur. Ön etek uçları yuvarlak kesimlidir. Omuz başlarına tutturulmuş (Yaprak kol veya kartal kanat ) olan kolların altları açık ve el üstlerine gelen uçları sivridir. Kol ve etek etrafına, yakaya, ön, arka ve yanlara birkaç sıra sarı simli kaytan dikilerek süslenir. Ön ve arka parça arasında koltuk hizasındaki yan parça ve diğer kısımlarda sarı simli klaptanla blonya iğnesi tekniği ile stilize çiçek ve yaprak motifleri işlenerek süslenir.

Gayret Kuşağı : Deriden yapılır deri bağlarla belden bir kere döndükten sonra tokalarla bağlanır. Bağların üzeri yuvarlak gümüşlerle süslenmiştir. Ceplerine tütün tabakası, para kesesi, bıçak, tarak, ayna vb. eşyalar konur. En alttaki cebin altı açıktır. Buraya ise kama, tabanca gibi silahlar takılmaktadır. Gayret kuşağının üzerine sarı simli kayta ile çift sıra helozonik formlarla dikişte yapılarak süslenir. Yanlara kırmızı deri ile dikiş süsleri yapılır. Bir yanında uzun bağcıklar diğer yanında tokalar vardır. Gayret kuşağı göğüs ile kalça arasına yerleştirdikten sonra yandaki iki uzun bağcık kuşağın üzerindeki süslerin altından üstünden geçirilerek yanda tokalanır.

Kuşak / Tosya Kuşağı : Şalvarın beline ipek ve yünden yapılan “Gürün Şalını” zenginler ;“Tosya Kuşağını (Yünden dokunmuş)” orta halliler kullanır. Ham ipekle ve keçi kılından dokunan tosya kuşağı kırmızı-yeşil sarı-siyah çizgili olarak iki renkten yapılır ve 2 endir.Yaklaşık her biri 30 cm. enindeki 2 parça birbirine eklenir. Boyu 2 metre olan şalın uçları saçaklıdır.Kuşak ikiye katlandıktan sonra önden başlamak üzere sola doğru dolanarak sıkıca sarılır. Kuşağın uçlarındaki saçaklar sol taraftan kalça üzerine düşürülür.

Fes : Başa giyilen fes genellikle bordro renklidir. Keçeden yapılmış olup tepe ortasından aşağıya doğru kısa püsküllüdür.

Poşi : Fesin üzerine kırmızı, sarı, yeşil, mor yollu ipek kare şeklinde katlanarak bir ucu sağ kulağın arkasından sola doğru sarılır. Diğer uç solda poşinin altına sıkıştırılır. Zenginler ise fesin üzerine Hind Ebanisi denilen ipek örtüyü sarık gibi başa sararlar.

Çorap : Yünden el ile örülür düz beyaz, lacivert ve siyah renklidir. Beyaz olanlar kendinden nakışlı olduğu gibi düz örgüde olur, iplikle olan çoraplarda giyilir.

Ayakkabı : Zenginler (Livanlı) denilen kundurayı bazıları yemeni denilen özel surette hazırlanmış ayakkabıyı giyerler. Genelde erkek ayakkabıları ucu sivri yüzü bileğe kadar kapalı yanları lastikli etrafı ve önü helozonik formlarda dikişlerle süslü yüksek topuklu ayakkabılar giyerler. Genellikle siyahtır.

Aksesuarlar;

Köstek : Dört adet zincirden oluşan köstek, ay yıldız motifli kopçası ile sol göğüs üzerine tutturulur. Uçlarında top şeklinde sallantıları olan diğer uç sağ tarafa gayret kuşağının orta kısmına sokulur. Altını, alın altını gibi. (H.E.M)