Eski Çorum Mimarisi ve Evleri

ÇORUM’DAKİ MİMARI MİRAS İÇİNDE GELENEKSEL TÜRK EVİ

Yerleşim alanı olarak gelişmeye oldukça elverişli bir yerde kurulmuş olan İlimiz son yıllarda büyük bir gelişim göstermiş, ancak bu modernleşme çabaları ilin genel görüntüsünü de etkilemiştir. Tarihi yaşatan, geçmişi özgün dekoru içinde bize sunan, geleneksel yaşamı mimari olarak da yansıtan yapıların pek çoğu yıkılmış yada harap durumdadır. Günümüze ulaşabilen yapıların yok olmasını önlemek için çalışmalara ağırlık verilmiş ve çok sayıda yapı tescil edilerek koruma altına alınmıştır. Fakat bu yapıları koruma altına almak yeterli çözüm olmayıp, ilin kültürel açıdan sağlıklı gelişimi için yeni yapılaşmanın değişime ve gelişmenin de eski ile uyum içinde olması, mimari mirasımızla denge sağlaması gerekmektedir.

İlimizdeki mimari miras içinde, korunması gerekli sivil mimarlık örneği olan eski Çorum evleri önemli bir yer tutmaktadır. Fakat bunların hepsinin özelliklerini günümüze kadar koruyabildikleri pek söylenemez. Bugün Çorum’da geleneksel Türk evi niteliklerini taşıyan az sayıda ev vardır. Bu evler 19. yy. sonu ya da 20.yy.’ın ilk yarısına tarihlenmektedir.

Türk kentinde “Mahalle” en önemli ölçektir. Mahallenin bir birimi olan Türk evi dıştan içe doğru sokak, avlu, bahçe, sofa, oda sıralamasına göre oluşmuştur. Geleneksel Türk evi küçük ya da büyük mutlaka bir bahçesi olan, kendi içine dönük bir plan tipine sahip olup, doğa ile bütünleşmiş, insan ölçüsünde oluşturulmuş, dengeli oranlara sahiptir. Eski Çorum evleri de yapıldıkları dönemin geleneksel yaşantısının bağımsız ruhunun, dayanışmasını yansıttığı gibi, mimarisi ve çevresel nitelikleri açısından da önem taşımaktadır.

Çorum evlerinin planı, geleneksel Türk evi plan anlayışının yerel özelliklerle karışmasından meydana gelmiştir. Arazi yapısı, çevre şartları, ailenin ekonomik koşulları ve kendilerine özgü ihtiyaçları planlamayı etkilemiş, farklı plan şemaları gelişmiştir.

Çorum evleri genelde iki katlı olup, çıkmalıdır. Yapımlarında ahşap çatkı araları kerpiç dolgu şeklinde olan “Hımış” tekniği veya kalın kalaslar arası aralıksız olarak ince çıtalarla kapatılıp, üzerine sıva sürülerek yapılan “Bağdadi” teknik kullanılmıştır. Evler genellikle sokak kenarlarına ya da bahçenin kuzey köşelerinden birine yapılmıştır. Evlerin dışarı ile ilişkisi kesiktir. Ev halkının, özellikle kadınların bahçe içinde rahatlıkla çalışabilmesi için bahçenin etrafı yüksek kerpiç duvarlarla çevrilmiştir. Sokağa açılan cümle kapısı ahşap, kanatlı türdedir. Üzerlerinde günümüze çoğu ulaşamayan genelde sıkılmış yumruk biçiminde madeni kapı tokmakları vardır.   Bu kapılar oymalı, sade ya da sac kaplıdır. Bazı evler sokağa cepheli olarak yapılmış olup, bu kısım pencereleri ya hiç yapılmamış veya küçük ve yüksek olarak yapılarak sokakla irtibatı kesilmeye çalışılmıştır. İki katlı olan eski Çorum evlerinin birinci katı (zemin kat) genellikle mutfak, kiler gibi birimlerden oluşur. Ayrıca kışı çok soğuk geçen günler için bir de kışlık oda bulunur. Esas yaşamın geçtiği bölüm ikinci kattır. Bu kata genellikle ahşap, trabzanlı, döner bir merdivenle çıkılarak sofaya açılmaktadır. Odalar hem yatma, hem oturma ve yemek yerken kullanılırdı. Odalardan biri diğerlerine oranla daha büyük ve süslü olarak yapılır ve burası misafir ağırlamak için kullanılırdı. Üst kat odaları genellikle sokağa doğru çıkmalı olarak yapılmış olup, alt kata nazaran daha geniş planlıdır.

Evler genelde ana cephede iki yanda çıkmalı yapılmış, bazı evlerde çıkma araları balkon olarak değerlendirilmiştir. Odaların taban ve tavanları genelde ahşaptır. Bazı evlerin tavanlarında süslemeler görülür. Yüklükler, yaşmaklı ocaklar şerbetlikler, odalarda başlıca unsurlardır. Ocakların yaşmak kısımları genelde alçıdan olup, oyma tekniğinde süslenmiştir. Ocağın iki yanında duvarda yer alan küçük nişler ise gerekli malzemelerin konulduğu yerlerdir.

Evlerin iç duvarları ve dış cepheleri tatlı kireç sıvalıdır. Evlerin üzerleri de kırma çatı, beşik çatı gibi çeşitli çatı tiplerindedir. Çatı üzerleri alaturka kiremitle örtülüdür. Zamanla bunun yerine Marsilya kiremidi almıştır. Bazı evlerin giriş cephelerinde, ikinci katın üst köşelerinden birinde veya alınlık altında yazı ve evin tarihini gösteren levhalar vardır.

Çorum’daki tescilli evlere örnek olarak Alaybey Sokaktaki restore edilerek restorant olarak hizmete açılan Katipler Konağı ile onun  doğusunda bulunan Aksuların evleri yine aynı sokaktaki Alaybey Konağı, Üçdutlar mahallesindeki Damatoğulları Evi, Osmancık Caddesindeki Tekkeli Hoca Evi sayılabilir. Günümüzde eski Çorum’u yansıtacak sokaklar kalmamıştır. Karakeçili, Üçdutlar, Devane gibi eski mahallelerdeki bazı yapılar bugüne kadar gelebilmiş ve ayakta durma çabası içindedir.